سلامت دیجیتال

سلامت یکـی از نیازهای اساسی انسان و تامین خدمات بهداشتی درمانی باکیفیت، ایمن، اثربخش و تا حد امکان مقرون به صرفه و یکی از وظایف اساسی دولت‌ها محسـوب می‌شـود. گرچـه دولت‌ها معمولا بزرگترین بازیگران نظام‌های سلامت دنیا را تشـکیل می‌دهند، اما تنها بازیگر آن نیسـتند. به ویژه در سال‌های اخیر، در اغلب کشورها حجم گردش مالی حوزه سلامت بـه طـور چشمگیری افزایش یافته است؛ روندی که همچنان ادامه دارد و ارائه خدمات بهداشتی درمانی را به سـوژه جذابی بـرای شرکت‌ها و سرمایه گذاران خصوصی بدل کرده است. از این رو گرچه شاید در گذشـته دولت‌ها عرصه سلامت را بـه عنوان یکـی از حوزه‌های ماموریتـی و هزینه‌بر خود قلمداد می‌کردند، اما حال آن را عرصه‌ای بـرای خلق ثروت و ایجاد اشتغال عمدتا دانش‌بنیان می‌دانند.

فناوری اطلاعات در صدر فهرست فناوری‌هایی قرار دارد که در سال‌های اخیر حوزه سلامت را در نوردیده‌اند. فناوری اطلاعات فراتر از بهبود کیفیت، کاهش هزینه یا افزایش بهره‌وری خدمات سنتی بهداشتی و درمانی، بـه خلق خدمات بهداشتی و درمانی جدید و نوآورانه‌ای انجامیده است کـه پیشتر ممکن نبودند. همراهی فناوری اطلاعات با حوزه سلامت تا آنجا پیـش رفته کـه پارادایم جدیـدی بـه نـام «سلامت دیجیتـال» (e-Health) را شکل داده اسـت. سلامت الکترونیک یا دیجیتال یک زمینه نوظهور از برخورد انفورماتیک، پزشکى، بهداشت عمومى و تجارت است که از طریق شبکه جهانى وب (world wide web) و تکنولوژی‌های مرتبط با آن ارتقاء و تکامل می‌یابد.

واژه e-Health ابتدا در دهه ۹۰ میلادى کلمه‌ای عمومى بود و به تمام مسائل مشترک میان کامپیوتر و پزشکى اطلاق می‌شد. این کلمه در ابتدا بیشتر به‌وسیله بخش صنعت و تجارت مورد استفاده واقع می‌شد و کاربرد علمى آن بسیار کم بود. در آن زمان تمام خدماتى که اینترنت براى سلامت جامعه می‌توانست ارائه دهد در این حوزه قرار می‌گرفت. به‌عنوان‌مثال شرکت Intel از e-Health به‌عنوان تلاشى مشترک از سوى مسئولان بهداشت جهانى و فناورى یاد می‌کند، اما با گسترش نفوذ اینترنت در جوامع و افزایش گرایش کاربران به استفاده از اینترنت، سلامت دیجیتال نیز دچار تحولى عظیم شد و از کاربردى عمومى خارج‌شده و تبدیل به یک زیرشاخه از بهداشت عمومى شد.

استفاده از مفهوم سلامت الکترونیک از سال ۲۰۰۰ عمومیت یافت و کاربران و متخصصان فراوانى به استفاده از e-Health روى آوردند و سلامت الکترونیک به واژه‌ای علمى و آکادمیک تبدیل شد. در ابتدا گروهى از دانشمندان و متخصصین با ورود این واژه به لغات علمى و دانشگاهى مخالف بودند و آن را واژه‌ای صرفاً تجارى می‌دانستند اما بر اثر توسعه دامنه کاربرد مجوز ورود صادر شد به‌گونه‌ای که امروزه در بانک اطلاعات پزشکى دنیا صدها مقاله علمى مرتبط با حوزه سلامت الکترونیکى می‌توان یافت.

حرف e کلیه تکنولوژی‌هایی را که جریان اطلاعات و فرآیندهای ارائه مراقبت بهداشتی را بهبود می‌بخشند در بر می‌گیرد و “Health” به معنای سلامتی انسان است؛ حالتی از سلامت کامل فیزیکی، ذهنی و اجتماعی، نه فقط عدم حضور بیماری یا رنجوری!

بازار جهانی سلامت دیجیتال در سال ۲۰۱۷ به ۷۳٫۱ میلیون دلار رسیده است و پیش‌بینی می‌شود که با نرخ رشد ۲۱٫۱% طی سال‌های ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۳ رشد چشمگیری داشته باشد. طبق گزارش مؤسسه تحقیقات بازار «هوشمندی راهبردی و پیش‌آگاه»، بازار سلامت دیجیتال براساس فناوری به چند حوزه سلامت همراه، سلامت از راه دور، پرونده‌های سلامت الکترونیک و تجزیه و تحلیل سلامت دسته‌بندی می‌‌شود که بزرگترین بخش، مربوط به سلامت همراه است و بالغ بر ۳۱٫۵% از کل سرمایه‌گذاری جهانی در سلامت دیجیتال را به خود اختصاص داده است. سیستم‌های سلامت همراه عموما در قالب برنامه‌هایی بر بستر موبایل به جامعه عرضه می‌شوند و خدمات بسیاری همچون پایش وضعیت بیمار، ارزیابی فعالیت بیمار، امکان تنظیم قرار ملاقات با پزشک، دسترسی به پرونده‌های سلامت الکترونیک و … را برای بیماران فراهم ساخته‌اند. این سیستم‌ها کیفیت ارائه خدمات درمانی را بسیار بهبود بخشیده و کارایی سیستم درمان را افزایش داده‌اند.

سیستم‌های سلامت از راه دور شامل سیستم‌های نظارت بر بیمار هستند که امکان خدمات‌رسانی به نقاط دوردست را فراهم آورده‌اند و سرعت خدمات‌رسانی به بیماران را تا حد زیادی افزایش داده‌اند. برنامه های نظارت می‌تواند طیف وسیعی از داده‌های سلامت همچون علایم حیاتی، وزن، فشار خون، قند خون، سطح اکسیژن خون، ضربان قلب و الکتروکاردیوگرام‌ها را بر بالین بیمار جمع‌آوری کند. سپس این داده‌ها به مراکز سلامت از جمله مراکز نظارت، بیمارستان‌ها و بخش‌های مراقبت ویژه، مراکز پرستاری و دیگر مراکز منتقل می‌شوند. متخصصان سلامت از راه دور داده‌های بیمار را بررسی می‌کنند و براساس داده‌هایی که دریافت می‌کنند، یک برنامه خاص درمانی برای هر بیمار ارائه می‌دهند.

علاوه‌بر این بازار سلامت از راه دور به بخش‌های خدمات مخابراتی، نظارت از راه دور، آموزش از راه دور، تمرین از راه دور، و سایر اشکال خدمات سلامت از راه دور تقسیم می‌شود. در طول دوره پیش‌بینی شده، انتظار می‌رود بازار سلامت از راه دور شاهد بالاترین میزان رشد در بخش نظارت از راه دور با نرخ رشد سالانه ۱۷% باشد. رشد بالا در بخش نظارت از راه دور تحت تاثیر افزایش بیماری‌های مزمن و مرتبط با سبک زندگی و افزایش نیاز به خدمات مراقبت از بیمار در بخش‌های توسعه یافته جهان قرار دارد.

این بازار هم چنین بر اساس مشتریان به بیمارستان‌ها، کلینیک‌ها، بیماران و شهروندان تقسیم‌بندی می‌شود. بر طبق پیش بینی‌های صورت گرفته بالاترین میزان رشد استفاده از سلامت دیجیتال در سطح جهان، مربوط به بیماران و شهروندان با نرخ رشد سالانه ۲۱٫۹% خواهد بود. از لحاظ جغرافیایی، آمریکای شمالی بالاترین سهم از بازار سلامت دیجیتال را در طول این دوره خواهد داشت. این موقعیت بازار سلامت دیجیتال آمریکا را می‌توان در ارتباط با بهبود زیرساخت‌های مراقبت سلامت، افزایش استفاده از سلامت دیجیتال، افزایش هزینه‌های بخش سلامت و ابتکارات مختلف انجمن‌های دولتی برای پیاده‌سازی و استفاده از فناوری‌های دیجیتال در مراکز درمانی دانست. علاوه‌ بر این فناوری اینترنت اشیاء و دیگر فناوری‌های موثر در حوزه سلامت دیجیتال نیازمند زیرساخت‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات مناسب دارند که در این منطقه وجود دارد.

سلامت دیجیتال در ایران

اما بررسی‌ها نشان می‌دهد سلامت دیجیتال در ایران هنوز تـا وضعیـت مطلـوب فاصله زیادی دارد. گرچه سال‌ها از تولد استارتاپ‌های سلامت دیجیتال در دنیا می‌گذرد و حال برخی از آن‌ها بـه غول‌های بزرگ چندمیلیارد دلاری بدل شده‌اند، اما در ایران به سختی صـد استارتاپ سلامت دیجیتال شکل گرفته‌اند که از میان آن‌ها، کمتر از تعداد انگشتان یک دست توانسـته‌اند به یک کسـب وکار جدی و موفق بدل شوند. سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی برای توسعه سلامت دیجیتال در ایران به عنوان یک ضرورت اجتناب ناپذیر در عرصه سلامت، بی‌تردید مستلزم آگاهی از روندها، سناریوها و الگوهای تغییر در جهان، و مطالعه تجربه‌های موفق بـه منظور پرهیز از اتلاف منابع و شتاب بخشیدن بـه توسعه فنـاوری و نوآوری اسـت.